Por ta cu preocupacion ta stroba bo soño…

Tempo ta pasa…con hopi a cambia den bo bida? Prome parti di un entrevista na 2010 cu Dr. Jaime Falconi, neurologo y psichiatra.
…Hopi hende ta drumi malo… nos sa cu tin hopi cos cu no ta klop den nos bida, pero nos no ta busca yudansa…nos ta prefera di wanta e berguensa y kibra nos cabes, keda sin drumi…

Jaime Falconi

Tempo ta pasa…con hopi a cambia den bo bida? Prome parti di un entrevista na 2010 cu Dr. Jaime Falconi, neurologo y psichiatra. Tanten dr. Falconi ta felismente penshona y ta duna su cooperacion riba peticion.

Dr. Jaime Falconi, neurologo y psichiatra Arubiano tin e tema aki como un punto di atencion grandi. E no ta solamente un problema serca hende grandi, pero pa hopi tempo caba e ta un fenomeno cu nos ta wak tambe serca hobennan y te hasta serca muchanan hopi chikito.

Di con?
• Pasobra nos custumbernan di biba a cambia, consecuentemente tambe nos ritmo di drumi.

Antes nos tabatin 2 of 3 canal di television. Awendia nos tin cable y dish cu un cantidad grandi di canal, 24 ora pa dia. Nos tin internet, ADSL 24 ora pa dia. Y….nos tin menos control di majornan kico nan yiunan ta hasi, ora cu lo mihor pa nan ta pa nan ta drumi. Mayornan ta traha warda, nan tin nan propio preocupacion y tempo a bira moderno. Muchanan tin hopi mas libertad cu antes, talves demasiado pa nan propio bienestar y felicidad.

• E constelacion di nos famianan a cambia. Nos tin hopi mas famia di un solo mayor. Esaki ta nifica mas obligacion riba lomba di un solo mayor. Pues tambe mas preocupacion. Mamanan cu ta lanta nan so cu nan yiu no ta un tarea facil, placa hopi bes no ta yega, yiunan ta mas rebelde. Y e mama na final di dia y prome cu e pega soño ta ocupa su mes cu e problemanan cu e mester soluciona mayan. E no tin hopi sosiego berdadero. Con bon e por drumi realmente e ora? Y bo por culp’e si e ta irita pa un periodo largo? Un situacion cu hopi biaha ta bira algo cronico, sin cu e mes ta realisa… E ta subi cama 12 or anochi, ta pega soño 1 pa 2 or madruga…Cuanto ora di soño un persona asina ta haya pa dia? Probablemente pa 5 of 6 or ya e mester ta ariba su pia pa prepara muchanan pa bay scol…

• E control social den nos comunidad a cambia. Nos ‘privacy’ ta sagrado, nos murayanan a bira hopi halto y nos no ta mete cu bida di otro. Di otro banda nos no ta preocupa cu otro mas tampoco… Ni nos ta duna otro un man asina hopi mas… Ni nos kier scucha conseho mas…nos sa cu tin hopi cos cu no ta klop den nos bida, pero nos ta prefera di wanta e berguensa y kibra nos cabes, keda sin drumi, cu busca yudansa…

• Consecuentemente nos ta cay den un circulo vicioso, cu nos curpa no ta haya e sosiego necesario…nos no ta drumi bon, nos no ta drumi suficiente y nos no ta funciona bon…pasobra nos curpa y mente no ta haya e chens pa recupera su mes… Nos mester di pildo pa drumi?

• Nos ta biba den un mundo yen di desordo. Nos kier hasi hopi cos, sali bay hopi caminda, nos kier cumpra hopi cos, nos yiunan kier hopi cos. Nos kier un television riba cada camber? Talves nos por cuminsa realisa cu tin un otro manera pa anda cu bida?

• Nos forma y orario di come a cambia. Nos ta come mucho laat, cu cuminda mucho vet. Si bo ta bay drumi cu un stoma yen, con bon esaki por juda bo pa drumi sosega?

(E ta sigi majan…)

Pensamento pa awe ‘Cuido pa nos grandinan cerca di nan cas’

Bira grandi por ta un periodo di gracia, yena cu alegria. Pa otro hende e por bin cu hopi soledad, dolor, berguensa y duda.

cuida nos grandinan cerca di nan cas
cuida nos grandinan cerca di nan cas

Nos tur tin un famia, conoci of bisinja cu ta birando grandi y no tin niun hende pa cuida nan. Na anja 1988 mi a bay un conferencia di un luna na Suecia y di e tempo aki nan a usa e siguiente modelo. Ta traha a base di e barionan. Ta duna training na personanan interesa pa cuida e grandinan, mescos cu bo lo trata bo famia cu bo ta stima.

Nan mester ta dedica y cu amor pa e trabou cu nan ta hasi. E ciudadonan di e grandinan ta prepara pa atende cu e situacionnan hopi sensitivo cu ta bin cu e proceso di bira grandi. Bira grandi por ta un periodo di gracia, yena cu alegria. Bira grandi por bin tin ora cu hopi soledad, dolor, berguensa y duda. Incontinencia, perdida di memoria, demencia, cuido den e ultimo fase di bida (cuido paliativo), cuido di herida y uso di medicamento.

Ta posibel cu e partidonan politico por paga atencion na un structura asina? Nos famianan a cambia. Por ta e yiu of familiarnan ta biba leu di otro of den otro pais. Por ta cu e famianan mes ta den problema financiero y no tin pa yuda. Pero tin hopi structura cu por pensa unda cada gremio y personanan involvi ta duna un contribucion pa hasi e cuido aki asesibel y pagabel.

Finalmente ta e grandinan aki a cuida nan yiunan y a traha pa nos por tin un bida y un pais awe.

Ingrid Werleman

pensamento pa awe ‘Sea bo mes’

Un hende cu ta getrain pa discubri e cualidadnan autentico den un hende, lo sa di biaha ‘ken ta’ y ‘ken no ta.’

sea bo propio heroe
sea bo propio heroe

‘Sea bo mes’

Sea bo mes, con facil of dificil esaki ta? Ora nos papia di ‘Sea bo mes’ nos ta papia di bo autencidad. Loke di bo ta destaca como cualidad y personalidad. Pa bo haja sa esaki ta importante pa di chikito esunnan cerca di bo, mira bo como un ser cu mester discubri bida ainda. Pues cu bo mester di inspiracion, amor, cuido, pero tambe disciplina y orden y hopi guia. Guia cu ta pone bo mira mundo como un lugar unda bo ta safe y cu ta yuda nos discubri y scoge na un forma conciente, dor di duna tempo, atencion y informacion na nos. Esaki ta educacion conciente y balioso.
Una bes bo bira grandi, hendenan cu topa bo, lo discubri bo autencidad. Y esaki ta un punto cu por yuda bo pa logra bo metanan di bida. Bo no mester ataca otro pa bo luci. Bo grandesa lo luci atrabes di bo birtudnan y bo vishon riba bida. Esakinan ta cualidadnan di un hende madura. Loke hopi biaha ta busca den diferente funcionnan.
Un hende autentico ta para pa su opinion y no tin miedo di expres’e. Importante si ta, e forma con bo ta expresa bo opinion. E no mester ta a base di kibra un otro, pero pa comparti loke bo ta haja cu ta importante y pakico. Un hende cu ta getrain pa discubri e cualidadnan autentico den un hende, lo sa di biaha ‘ken ta’ y ‘ken no ta.’
Sinja bo yiu y otro mucha cu bo conoce con pa ta su mes, dor di ta e miho ehempel pa nan. Exito!

E pensamento pa awe ‘Yuda nos hobennan hasi nan sonjo bira berdad’

Abo ta tuma un tiki tempo awe pa combersa cu un hoben y dun’e un inspiracion pa su bida?

Den siman mi tabata combersa cu un hoben cu a cuminsa un estudio y despues di un anja a sinti cu e la fracasa. Awor e ta traha trabou duro den construccion. Mi a puntr’e: ‘Pero kico bo mes ta desea di bira den bo bida?’. E la contesta: ‘Mi no sa, senjora.’ Mi a splic’e e ora cu si bo no tin un meta of vishon unda bo kier bay, bida por hiba bo hopi caminda. Esaki por ta un bon caminda, pero tambe uno malo, te hasta hopi malo.

Pasobra si bo no sa unda bo kier ta majan, bo lo no hasi esfuerso pa yega. Y tin hopi caso cu muchanan cu bon curason ta cay den man di hende cu no tin asina bon intencion pa nan.

E hoben aki a crese sin un tata den famia, mama ta traha duro y famia ta juda pa wak p’e. Esaki ta e forma cu gran parti di hoben ta lanta den e temponan aki. No tin echt guia, combersacion y refleho. Na final di nos combersacion e la bisa mi ‘Hopi danki, senjora. Mi ta bay pensa.’ Mi no sa su nomber. Mi a top’e na un fiesta di famia. Y mi ta pensa cuanto mucha ta cana rond asina na dushi Aruba. Mi ta pensa tambe, cuanto hende ta tuma tempo pa combersa un rato cu nan y duna nan un conseho, un tiki inspiracion. Cuanto e ta costa bo? Un tiki di bo tempo…

Abo ta tuma un tiki tempo awe pa combersa cu un hoben conoci of desconoci? Y dun’e un inspiracion pa su bida….

Danki, den nomber di Futuro…

Pensamento pa awe ‘un soledad profundo cu ta keda scondi’

mi ta sinti cu e cos cu mas a bay perdi ta e union y comunicacion

soledad scondi...
soledad scondi…

ora mi ta laga mi pensamento y sentimento repasa bida manera ami a conoce, mi ta sinti cu e cos cu mas a bay perdi ta e union y comunicacion.

Dor di esaki loke mas ta resalta den e hende moderno ta un soledad profundo, pero cu ta keda scondi…

pensamento pa awe ‘cosnan di balor real’

loke mi ta hasi awe, con e ta afecta e majan di esunnan cu lo biba despues di ami?

pensando riba majan
pensando riba majan

den mi silencio
mi ta pensa
kico ta e cosnan
di balor real den bida

mi ta pensa
amor pa sirbi
bo prohimo
boluntad pa duna
amor

pensando riba majan
mi ta pensa
loke mi ta hasi
awe

con e ta afecta
e majan
di esunnan
cu lo biba
despues di ami?

Ingrid Werleman

E pensamento pa awe. E berdad scondi

Si cambia leynan cu ta pone tanto e mama como e tata responsabel pa e yiunan, hombernan lo pensa miho prome cu traha yiu?

Awe ta ‘Dia Internacional di Famia’. Mi ta pidi bo pa tuma un rato pa wak un video cu ta mustra nos hopi cla pakico ta importante pa nos no bira cara pa e realidad scondi den mas famia cu nos ta kere.

‘E berdad scondi’ ta un testimonio di pobresa na Corsow. Situacionnan cu ta conta pa mas isla y pais, tambe pa Aruba. E cosnan di bida cu no tur hende kier wak. E circulo vicioso di pobresa. E abuso sexual den famia. E buskeda pa amor di un muhe jong cu a pasa den tur e situacionnan aki. Y toch e ta hasi e esfuerso pa papia cu su yiunan pa nan tin un miho bida. Pero e no por su so.
E mama di 3 yiu y 27 anja ta bisa: ‘Mi no kier pa mi yiunan pasa den mesun cos cu ami a pasa aden.’ Y toch den tantisimo caso bo ta mira cu den e buskeda pa amor, felicidad y proteccion, muchanan jong ta atrae net e hende den su bida cu ta lag’e pasa den loke e no tabata kier. Manera e senjora cu ta guia mamanan den situacion di pobresa ta bisa; ‘E ta bay hopi mas profundo, cu bo lo pensa na prome instancia.’ E berdad ta cu e tin hopi di hasi cu cicatrisnan di bida. Y sin guia adecuado y comprenshon di otro, e persona ta keda pega. Pasobra niun hende a sinj’e balora su mes. Tampoco pa e explora di ki forma e por sali di pobresa dor di usa un posibel talento cu e por tin.

Tin ora mi ta puntra mi mes si e hendenan cu tin cu yuda e mamanan aki tin mas facilidadnan pa traha cun’e, e lo por yuda mas? Si cambia leynan cu ta pone tanto e mama como e tata responsabel pa e yiunan, hombernan lo pensa miho prome cu traha yiu? Si pueblo henter cuminsa wak hende den necesidad cu wowonan di compashon, y yuda pa nan haja mas balor propio, nos lo crea un miho comunidad?

Cosnan pa pensa, pa ami y abo…
Stima bo famia y stima tur famia…

Ingrid Werleman, pa www.comprondiendobida.com

Pensamento pa awe ‘Mama, un hende cu por hasi milager’

Den tur e cambionan den sociedad
Un cos ta keda consistente
E curason di e mama
Cu ta duna di su mes

Mama, un hende cu ta hasi milager
Mama, un hende cu ta hasi milager

Mama, un hende cu por hasi milager

Mamanan ta hende cu hopi fe
Y di esaki mi no tin duda
Ni un momento so

Ora ta toca su yiunan
Un mama lo duna e ultimo gota di su bida
Pa yuda nan
Te hasta a costo di su mes

Tin mamanan cu a hasi cosnan grandi
Inspira pa nan yiunan
Otro mama ta resa
Pa pidi proteccion, salud of guia divino
Ora esey ta lo ultimo cu e por ofrese

Y bo sa un cos?
Ciencia recientemente a discubri
Cu un mucha ta hereda su inteligencia
Di su mama

Mi ta kere cu esaki ta
Pasobra cu un mama ta bira inventivo y creativo
Y sa di hasi milager ora cu un situacion inespera, presenta
Un bunita ehempel ta e e cushina di un mama
Ora su cas ta yen di bishita
Y mama a cushina solamente pa dos

Mama ta bay den frigidaire
Y e ta rende cuminda
Su weja di soppi
Of e weja di boonchi
Esun di e galinja stoba
Direpente ta yega pa tur bishitante come

Aha, e galinja stoba
Y aki mi ta corda mi mama difunto
Y su cas yen di yiu, nieto y bisanietonan
Di bishita pa dia di mama
Combersacion ta bin y combersacion ta bay
Tur ta come, tur ta bebe,
Tur ta yuda hasi cushina limpi ora caba
Famia grandi cu ta topa otro den harmonia

Mientras tanto tempo a cambia
Y ora awo mi wak atras
Mi ta realisa cu cada era tin su tempo
Den tempo
Cada generacion su propio desaroyo

Famia ta crese y ta cambia
Contacto ta bira otro

Y cu cada cabes di un generacion
Cu ta bay sosega
Tempo ta cambia
Bida ta cambia
Custumbernan nobo ta nace

Den tur e cambionan den sociedad
Un cos ta keda consistente
E curason di e mama
Cu ta duna di su mes
Pa ta e miho cu e por ta
Bou di e circumstancianan
Cu bida a brind’e

Felis dia di mama
Pa tur mama
Rond di mundo…

Ingrid Werleman, pa Comprondiendo Bida
Mei 14, 2017

Pensamento pa awe ‘Dialuna, mei 15 ta Dia Internacional di Famia’

Lo ta hopi bunita pa cada sector den comunidad duna atencion na e dia aki, esta e Dia Internacional di Famia. Dialuna, 15 di mei.

U.N.- 15 di mei ta dia di famia
U.N.- 15 di mei ta dia di famia

Dialuna, mei 15 ta Dia Internacional di Famia, manera decreta pa Nacionnan Uni desde 1996.Tema pa 2017 ta: “Famia, educacion y bienestar”
E anja aki ta focus riba e rol di famia den sociedad, e maneho di gobierno pa promove educacion di famia y tin acceso na bienestar. E atencion pa e dia ta tambe pa crea conciencia con importante ta pa muchanan haja educacion sano desde hopi chikito te dia nan bira adulto.

Un otro meta di Dia Internacional di Famia ta pa mustra gratitud na tur otro persona y organisacion cu ta juda den educacion di mucha. Asina por pensa riba wela y welonan, famia cercano, bon bisinja y amigonan, instancia, fundacion y gruponan social. Nan ta duna un man pa e famianan den un pais por tin bienestar. Ta bon tambe pa duna reconocimento na empresanan cu tin condicionnan di trabou cu ta sostene e famia dor di por ehempel ofrece oranan di trabou flexibel of parttime. Tambe na empresanan cu ta duna hoben- y grandinan oportunidad pa keda activo den trabou pa asina por juda nan famia.

Ta un dia cu nos por duna atencion den media riba e importancia pa tin e conocemento adecuado pa promove un sistema di biba cu ta bon pa nos medio ambiente y ta sostenibel. Na esnan cu ta guia famianan con pa comunica cu otro na un forma sano y respetuoso. Con pa respeta e derechonan humano y promove pas y igualdad den cada famia y pais. Y naturalmente na e instancia y personanan cu ta duna di nan tempo pa comparti nan concemento.

Lo ta hopi bunita pa cada sector den comunidad duna atencion na e dia aki, esta e Dia Internacional di Famia. Di parti di www.comprondiendobida.com nos lo desea di wak tambe actividadnan special pa famianan den bario. Tambe pa duna un carinjo special na e famianan chikito di un solo persona. Hopi biaha nan ta hendenan cu ta biba den soledad. Duna nan tambe un man di aprecio, di hermandad y humanidad.

Felis Dia Internacional di Famia di parti di www.comprondiendobida.com

Pensamento pa awe ‘Bo ta kere cu bo tin tur tempo’

Tur loke bo no regla na tempo lo persigi bo un dia. Y esaki por tuma bo hopi mas tempo pa drecha e asunto bek.

E problema ta cu bo ta kere cu bo tin tempo
E problema ta cu bo ta kere cu bo tin tempo

Tin hende ta bisa cu bo tin cu biba bida sin pensa riba majan.Bida ta sinja nos cu esaki no ta berdad. Tur loke bo no regla na tempo lo persigi bo un dia. Y esaki por tuma bo hopi mas tempo pa drecha e asunto bek.

Nos ta biba den un periodo cu tur cos ta bira mas complica cada dia. Di otro banda e forma di educa na cas y scol no semper a cambia. Nos comunidad y sistema di biba riba un isla chiquito no semper ta stimula bo pa pone tambe orden y disiplina den bida for di un edad jong. Y estudio ta mustra cu e prome 6 anjanan di un mucha pa gran parti ta set su norma y balornan y karakter cu ta bira su guia. Loke un mucha no sinja na chikito, e lo no usa na grandi. A menos cu e ta un hende hopi conciente. Dicon? Simpel, paso e no sa. Niun hende a bis’e. Ban inverti mas den lanta muchanan sabi y felis pa asina nan bira ciudadanonan responsabel y comprometi cu nan comunidad y mundo. Ban Tuma Tempo!